Leiderschap in crisistijd: Het start bij eerlijkheid

Berichtje in de krant: Balkenende geeft toe dat sommige burgers er volgens het CDA programma in koopkracht achteruit zullen gaan, terwijl hij dit eerst had ontkend. Wat voor nieuws is dit? Middenin de ergste financieel-economische crisis ooit, terwijl zelfs Zuidelijk Europese landen draconische bezuinigingen aankondigen, kiest het CDA blijkbaar voor een zeer omfloerste, zo niet ronduit misleidende boodschap. Het gaat niet om wat in het verkiezingsprogramma staat en hoe daar op papier de pijn vooral niet wordt genomen, het gaat om communicatie van een eerlijke boodschap over de werkelijkheid naar een bang en onzeker volk, zeker naar de middenklasse die veel te verliezen heeft. Anders wordt het verschuilen achter een papieren werkelijkheid. Alles wat de overheid doet om de overheids financiën weer in orde te krijgen, raakt diezelfde burger rechtstreeks. En dan zijn het flauwe trucs om 'koopkracht' als baken te nemen, terwijl iedereen weet, ook meneer Balkenende dat er veel meer maatregelen zullen moeten komen die direct of indirect de koopkracht van de mensen raken: meer bijbetalen in zorg en hoger onderwijs, afschaffen van toeslagen, afschaffen van subsidies , verlagen of verkorten van uitkeringen, maar ook verlagen van niveaus van publieke dienstverlening: minder wegen, minder apparaten in scholen en ziekenhuizen etc. Nu kan dat ook goed, Nederland zit goed in de spullen (op vervoer na) en kan dus best een paar jaar indikken. Maar wees daar dan duidelijker over. Het ergste vind ik dat dit nu al vanaf het zogenaamde crisisakkoord van voorjaar 2009 zo gaat en heel veel Nederlanders, ook zzp ers en kleine ondernemers, daardoor echt denken dat de crisis al voorbij is. Dit soort vaagheid in de politieke top draagt daar zeer aan bij.

Vreemde marionetten van het CPB, geen leiderschap

Er is nu een aantal lijsttrekkersdebatten geweest. Bedoeld om de kiezer meer inzicht te geven waar de politiek leiders met het land naartoe willen. Zou je zeggen. Maar het gaat alleen over de doorrekening van het CPB van de verkiezingsprogramma's. Politiek leiders als amateureconoom. Cohen was een van de weinigen die er een grapje over durfde te maken, met zwaar ironische toon sprak hij: "Ja, het is heeeel belangrijk dat wij al die getallen uit ons hoofd kennen". Middenin de recessie, toen in alle buitenlandse onderzoeksinstituten al het R-woord, Recessie, in de mond werd genomen, 'voorspelde' ditzelfde CPB nog dat Nederland maximaal 1% zou krimpen. Ik verwijt het CPB niet dat ze de bankencrisis niet zagen aankomen, daarvoor had je veel sluwer en veel meer in de echte financiële wereld moeten zitten dan veilig achter je modellen in Den Haag, maar wel dat ze een heel jaar, 2008, nodig hadden om hun ramingen bij te stellen. Terwijl IMF en OECD dat allang gedaan hadden. En dan zouden we nu bijvoorbeeld dus heilig moeten verklaren dat er een banencijfer bij de VVD 'uit zou rollen' van 400.000 in 2040! Het CPB kan nog niet eens om de hoek van de economie kijken, hetgeen ze ook zelf toegeven, laat staan een hele snelweg vooruit. Het is de overdreven maakbaarheid ten top. Natuurlijk moet de politieke strijd nu over de economie gaan, maar ik pleit voor een politieke visie. Het nadeel van economen is nu eenmaal dat het veel over getallen, modellen en vooral over geld gaat. Er is een klimaatcrisis, een europese crisis, een generatiecrisis, een insider-outsider crisis, het gaat niet alleen om geld.

Bestuurljke Kalkoenen

Naast ambtenaren zijn nu in alle bezuinigingen op de overheidsuitgaven ook de bestuurslagen de gebeten hond. Bestuurlijke drukte, overlapping, stroperigheid, dubbele kosten leiden tot een aanval op het 'midden bestuur': provincies, gemeenten, regio structuren, waterschappen. Politiek prettig: je laat zien dat je 'daadkrachtig' bent over de noodzaak van bezuinigingen, geen Griekse toestanden voor ons land. Je laat ook zien dat je in 'eigen vlees' durft te snijden, ook de bestuurders zelf moeten er immers aan geloven. Dat 'eigen vlees' is overigens zeer relatief: iedereen in openbaar bestuur blinkt uit in het wijzen naar de andere bestuursorganen voor sanering. Dit is als het ware de eerste laag in het debat: politiek aangedreven publieke voorstellen die het goed doen bij de kiezer. Dan is er een tweede laag, waar ikzelf de afgelopen periode op meerdere plaatsen ook bij betrokken was. Daar wordt doorgediscussierd op dit momentum over de voors- en tegens van bepaalde varianten, de echte noodzaak, de doelen van zo'n ingreep. Voorstellen worden hier uitgewerkt, gericht op de periode na de verkiezingen: het komende regeerakkoord. Dit zijn de binnen kamertjes, de brainstorm meetings en de besloten congressen. Maar hier vervlechten heel veel paradoxen zich tot een enorme mentale complexiteit. Om te beginnen is dit ook weer bestuurlijke drukte, het vergroot het probleem dat het geacht wordt op te lossen. Al die mensen zijn niet met de samenleving maar met zichzelf, het openbaar bestuur, bezig. Dan is het ook nationaal gezien nogal contraproductief omdat iedereen hetzelfde wiel uitvindt en weinigen over grenzen heen met elkaar praten. Maar ook de uitgangspunten voor een soort nationale innovatie wedstrijd zijn niet gegeven. Het is dus letterlijk een oeverloos proces, waar toch ieder wel bij moet zijn, want het gaat over jou en jouw positie! En daarbovenop worden in dit proces intellectualiteit en creativiteit verwart of zelfs niet onderscheiden van onderhandelen en positiegevechten. Dus in het gesprek vallen we steeds terug op de observatie (?) dat hier toch weer kalkoenen met elkaar het kerstmenu bespreken, hetgeen ertoe leidt dat dit het eerste kerstmenu wordt waar geen kalkoen geserveerd zal worden. Maar wie wordt er dan wel gegeten? En door wie? Markies De Canteclere in veelvoud, kakelt wat mee, maar hoopt dat niemand ziet dat hij al lang een verarmde landjonker is. Op metaniveau is het dus zaak als deelnemer met een te verdedigen positie vooral uit te stralen dat je daar niet op uit bent. Degene die dat het langst volhoudt, ontspringt deze bestuurlijke dans. Om met Groucho Marx te spreken: "The secret of life is honesty and fair dealing. If you can fake that, you've got it made.