Jos Staatsen

Een oud maat is overleden, tevens mijn opvolger als bestuursvoorzitter van Boer&Croon Strategy and Management Group. Ook stond hij mede aan de basis van de eerste samenstelling van de denktank van Public SPACE. Een echte collega met een enorme werkdrift en een groot bestuurlijk netwerk. Hij heeft hard tegen zijn ziekte gevochten, maar dat mocht niet baten. Een groot verlies, op relatief jonge leeftijd.

Stadsontwikkeling: Kijk naar potentie en Kansen!

Het afgelopen jaar heb ik voor KEI Kenniscentrum Stedelijke Vernieuwing vele debatten voorgezeten over de problematiek van de stedelijke ontwikkeling. Gaat dat wel goed (denk aan 'Parijse toestanden')? Kan het niet sneller? Wordt er wel genoeg gebouwd (denk aan de problematiek van de starters op de woningmarkt)? Recent was ik ook weer leider van zo'n debat in de Van Nelle Fabriek, ditmaal over het thema Stadseconomie. Kernuitkomst: we moeten denken in kansen van wijken en vandaaruit ook partijen binden op investeren en resultaat. De methodiek van de business cases zoals ondernemingen die hanteren, lijkt hiervoor geschikt, met vragen als Waar zitten de marktkansen? Welke partijen zijn echt nodig voor resultaat? Hoe wegen en hoe bereiken we resultaat? Wie kunnen allemaal meedelen in waardenontwikkeling? Hier tekent zich een nieuwe kans af, nu voor al diegenen die bestuurlijk zich bemoeien met 'moeilijke wijken'.

Ook de PvdA ontdekt de 'maatschappelijke onderneming'

De PvdA vernieuwt, organisatorisch en inhoudelijk. Aan beide heb ik stevig mogen meedoen, namelijk als lid van het partijbestuur in de periode 2001- 2005 en als voorzitter van de landelijke adviescommissie inzake Gezondheid en Gezondheidszorg. In dat laatste rapport hebben we het concept van de 'maatschappelijke onderneming'een prominente plaats gegeven in de toekomst van een nieuwe Wet Maatschappelijke Zorg en Participatie (een fusie van huidige wetten als AWBZ, WMO, Welzijnswet e.d.). Een volgend rapport in diezelfde reeks, namelijk over Wonen, onder leiding van Peter Boelhouwer, doet hetzelfde als het gaat om de toekomst van de woningcorporaties. En nu is er een geheel themanummer van Socialisme&Democratie, het wetenschappelijk blad van de PvdA, dat hierover gaat, inclusief een uitvoerige reeks interviews, waaronder met ondergetekende. Eenieder die meent dat de PvdA niet vernieuwt, zou dit sowieso moeten lezen. En tevens eenieder die meent dat het CDA het monopolie heeft op dit type denken ook. Het interview gaf me tevens de kans iets recht te zetten van het eenzijdige beeld dat het CDA van mijn standpunten schetst in hun rapport 'Investeren in de Samenleving'. De discussie wordt steeds serieuzer en politieker, prima!

Ondernemen door de gemeente Rotterdam: Restwarmtegebruik

Op 14 november j.l. werd de eerste pijp gelegd van het Warmtebedrijf door Staatssecretaris van Geel en wethouder van Sluijs van de gemeente Rotterdam. Binnenkort vind de oprichting plaats van de NV door de aandeelhouders, naast de gemeente, zijn dat Havenbedrijf, Provincie Zuid Holland en woningcorporatie Woonbron. Ik ben de laatste maanden aktief als een soort kwartiermaker, samen met een stevig en aktief projectteam, vooral gericht op het werkelijk oprichten van deze onderneming. De NV Warmtebedrijf gaat de restwarmte uit de haven benutten voor een grootschalig stadsverwarmingsnet, eerst in Rotterdam en dan verder. Prachtig voorbeeld van een ondernemende overheid, van een overheid die het voortouw neemt in een maatschappelijk belang daar waar private partijen dat niet doen. Prachtig voorbeeld ook dat je vanuit het creeeren van 'public value' altijd ook gevestigde belangen 'op de schop' moet dureven nemen en ook voorbij je directe eigen belang (de gemeenten zijn ook aandeelhouder in bestaande energiebedrijven) moet durven denken. Het is duidelijk dat er ook erg veel ingewikkelde 'techniek' aan deze zaak zit, zoals discussies over staatssteun, over kruissubsidiering, over overheidsdwang versus goed koopmanschap, over investeringsbereidheid in een overheidsomgeving en nog zo wat zaken. Niemand heeft ooit beweerd dat ondernemen vanuit algemeen belang gemakkelijk was, Public SPACE is er juist voor om dit soort kennis en leerervaringen te delen. Het Warmtebedrijf is daarin een machtig voorbeeld!

Ondernemende sociale diensten: Wie had dat gedacht?

Ik ben ooit mijn loopbaan begonnen bij een Gemeentelijke Sociale Dienst, en wel die van Helmond. Dan spreken we over begin jaren 80. Dus was het een eer en tegelijk een soort 'home coming' om het afgelopen half jaar tweemaal op congressen van de vereniging van directeuren van sociale diensten (Divosa) een inleiding te mogen houden over 'maatschappelijk ondernemen'. Formeel voldoen sociale diensten natuurlijk niet aan de kenmerken van een 'maatschappelijke onderneming', materieel is er toenemend ruimte en noodzaak en zelfs politieke druk om maatschappelijk te gaan ondernemen. Dit sluit natuurlijk erg aan op het onderzoek dat Public SPACE in voorbereiding heeft over de maatschappelijk ondernemer. Ik voelde en kreeg veel respons uit de zaal, zeker bij de vele voorbeelden die er nog steeds in de Nederlandse praktijk zijn van directeuren die maatschappelijk ondernemen en daarin de 'extra mile' gaan.

Visitatie voor woningcorporaties: eindelijk stakeholders met tanden; het vervolg

In een interview in het Experiment, het blad van de SEV, Stichting Experimenten Volkshuisvesting, heb ik uiteengezet hoe ik als voorzitter van een onafhankelijke auditraad een systeem van visitatie wil ontwerpen voor woningcorporaties. In de kern is dit een experiment dat van belang is voor alle sectoren met een stelsel op basis van wat ik steeds heb aangeduid als 'maatschappelijke ondernemingen'. Zie bijvoorbeeld mijn aantekening in dit weblog over het jaarcongres van de MO groep. Als het gaat om de governance structuur van dergelijke ondernemingen zijn er nu al jaren een paar harde conceptuele noten te kraken die ook in de huidige bestuurlijke praktijk in Nederland nog steeds niet bevredigend zijn opgelost. De twee voornaamste zijn: de (ontbrekende) werkelijke invloed van maatschappelijke aandeelhouders (des te schrijnender nu we juist voor het bedrijfsleven middenin een reeele golf van vergroting van aandeelhoudersmacht, zowel wettelijk als feitelijk zitten) en de afstemming tussen de private 'interne' toezichthouders en de publieke 'externe'. Deze laatste rolverdeling is bij dit type ondernemingen ingewikkelder dan in het bedrijfsleven vanwege de toestroom van publieke middelen en het grote publieke belang bij een juist service- en efficiencyniveau van de diensten. Visitatie zoals hier bedoeld en vooral gericht op de maatschappelijke prestaties kan het antwoord worden op dit bestuurlijke 'gat' of 'lek'.

Maatschappelijk ondernemen loont

Als lid van de jury voor 'De maatschappelijk ondernemer van het jaar', een initiatief van de MO Groep, woonde ik hun jaarcongres bij eind november 2005. We hadden drie hele goede nominaties. Het gaat steeds om pioniers van een vernieuwend concept waarmee de rest van de welzijns-, sociaal-culturele, jeugdzorg en kinderopvangsector verder kunnen. We hebben de prijs gegeven aan een echte Rotterdamse ondernemer, de Stichting DOCK, in buurtopbouwwerk die dit zo voortvarend deed dat hij zelfs aanbestedingen (een gezonde nieuwe trend in deze wereld) in Amsterdam won! Uit het juryrapport: DOCK Rotterdam is als welzijnsorganisatie een volleerd maatschappelijk ondernemer. Een die gaten zoekt in de markt en reageert, succesvolle offertes maakt, allianties aan gaat, meerdere financieringsbronnen zoekt, risico’s dekt en omzetgroei heeft. Ook was de jury onder de indruk van de werkwijze van DOCK: in de buurt waar de diensten geleverd moeten worden eerst zélf een analyse maken van de stand van zaken, wensen en behoeften. En was er bewondering voor de stevige zakelijke inbedding van de werkwijze in de organisatie. DOCK realiseert zich dat haar voortbestaan bedreigd wordt als klanten en opdrachtgevers haar dienstverlening als onvoldoende of matig beoordelen. Ze stemt haar aanbod daarom af op de vraag en werkt voortdurend aan kwaliteit van haar organisatie en diensten.DOCK volgt een zakelijke aanpak. Opdrachtverwerving, verantwoording en interne organisatie zijn tot in de puntjes geregeld en vastgelegd in contracten en tevredenheidsmetingen. DOCK is innovatief: ze zoekt voor uitvoering van opdrachten steeds naar nieuwe methodieken. Kernwoorden: resultaatgericht, in wisselende allianties, contractgestuurd (zowel intern als extern).Ze verleent maatschappelijke diensten, opbouwwerk, jongerenwerk, maatschappelijk werk en ouderenwerk, ondersteunt burgers bij verbeteren van hun positie, activeert jongeren en volwassenen en verbindt de gezamenlijke verlangens en belangen van bevolkingsgroepen aan elkaar. Oorspronkelijk werkterrein: Rotterdamse deel-gemeente Kralingen-Crooswijk. Tegenwoordig werkterrein: steden in de Randstad. Ik zal voor mijn lopend onderzoek naar 'maatschappelijke leiders' zeker deze drie directeuren willen spreken. Tevens was het natuurlijk heel prettig te merken in het paneldebat dat onlosmakelijk aan zo'n congres vastzit van zowel Saskia Stuiveling van de Algemene Rekenkamer als van Willem van Leeuwen van Aedes te horen dat transparantie en verantwoording nog steeds bij dit soort ondernemingen onderbelicht zijn. Ik hoorde zelfs Willem van Leeuwen met enige trots melden dat woningcorporaties in dit debat voorop lopen en dat er nu echt bijvoorbeeld visitatie aan zit te komen! Goed om te weten dat dit soort steun er is.