Laura Dekker Revisited: Foute Fundamentals

Ik heb vele reacties gekregen op mijn blog over de jonge zeilster Laura Dekker dat vooral ging over de moderne verhouding staat/burger in Nederland. Haar zaak heeft een groot, persoonlijk emotioneel appel, maar tegelijk ziet vrijwel iedereen de symbool- en precedentwaarde. De vele, vaak contraire, meningen en inschattingen hebben mij gebracht tot een betere definitie van de fundamentele aspecten die ik in deze zaak zie en die mij verontrusten.

1. Probleem definitie: Welk probleem rechtvaardigt deze bemoeienis van staat en staatsorganen? Ik meen dat het vooral moet gaan om een (extern) maatschappelijk of publiek probleem waarin schade aan anderen wordt gedaan. In dit geval zie ik alleen schade aan gevestigde instituten, die zich voor gek gezet voelen door een puberend avontuurlijk meisje, zoals het schoolsysteem als onze invulling van de leerplicht. Dat was ook het eerste argument dat de bestuurlijk verantwoordelijken opvoerden. Velen menen echter, en ik denk terecht, dat ook de bescherming van het kind hier aan de orde is. Buitenlandse instanties hadden dat beter door en meldden dat ze ingrijpen op gronden van verwaarlozing. Dit maakt nogal uit: in het eerste geval zou in de pre-ICT-tijdperk opvatting van veel pedagogen Laura in Nederland moeten blijven om naar een schoolgebouw te kunnen gaan (alsof modern online onderwijs niet bestaat en alsof er geen discussie is over de kwaliteit van het daar gebodene), in het tweede geval moet met de ouders, beter dan nu, worden afgesproken hoe zij die bescherming en veiligheid tijdens de reis wel denken te waarborgen. De kinderbescherming als een strenge oom die meedenkt over een uniek geval. Dan is het niet zo'n beste start van zo'n 'gesprek' om ze te proberen uit de ouderlijke macht te zetten!
2. Prioritering: Is dit nu het grootste jeugdprobleem van Nederland en hebben al deze instanties niet veel grotere jeugdproblemen te tackelen? In diezelfde week hoorden we over: comazuipen, verslaving aan energiedrankjes, zinloos en zeer schadelijk geweld door Rotterdamse hooligans? Die problemen vormden ook de - wat mij betreft terechte - reden dat ze zoveel bevoegdheden hebben gekregen. Het zo snel en met zware maatregelen als ontzetting ouderlijke macht komen, geeft de indruk dat alleen media aandacht telt en dus die macht niet in goede handen is.
3. Proportionaliteit: Door de gebrekkige probleemdefinitie, het hals over kop handelen en het willen scoren in media logica is gegrepen naar veel te harde maatregelen. Ik zou graag een analyse zien van de gevallen waar de Kinderbescherming de afgelopen jaren voor de rechter ontzetting uit de ouderlijke macht heeft geëist afgezet tegen andere, mildere of meer besloten maatregelen. Mijn vermoeden is dat dat die analyse zal aantonen dat men hier veel verder is gegaan dan gebruikelijk.
4. Politieke besluitvorming: Uiteindelijk vindt dit alles plaats onder politieke leiding. Daarin viel me vooral het gebrek aan evenwicht, bezonnenheid en wijsheid op. Als iets eenmaal de media haalt, is een minister of staatssecretaris niet langer de verstandige en volwassen rem op een voorthollend proces, maar juist verder aanjagend. Maar: we spraken hier toch over Kinderbescherming! Is deze hele affaire en vooral hoe ze door staatsorganen in de publieke schijnwerpers is behandeld niet veel schadelijker voor haar dan zo'n hele zeilrace? Als ze in augustus gewoon was weggezeild, had geen leerplicht ambtenaar haar teruggehaald. Eenmaal in de kaken van de publiek opinie en daaropvolgend de staats machine word je als kind vermalen, door instanties die officieel op jouw welzijn uit moeten zijn! Een van de rechtvaardigingsgronden die wel wordt aangevoerd, op grond van de veronderstelling van een soort publiek tribunaal dat aan het werk zou zijn (zie mijn weblog van juni 2008 over het 'pech-moet-weg'- syndroom) , is de - publieke - verantwoording die de overheid heeft als onderweg iets mis gaat met Laura. Maar wie neemt er dan nu de verantwoordelijkheid als door dit 'gedoe' er psychisch iets misgaat met Laura?

Ik hoop dat we in het publieke debat over jeugdzorg en kinderbescherming nog even de tijd nemen over deze fundamentals na te denken, after the hype is over. Maar, helaas, uit mijn eigen analyse volgt de verwachting dat dat niet zal gebeuren.

Zeilster Laura Dekker en de Staatsmacht: What's the problem?

In de afgelopen komkommerperiode is de case van Laura Dekker, een meisje van 13 jaar dat de wereld wil rondzeilen, eerst een grote mediahype en daarna een politiek issue geworden. Het laatste nieuws is nu dat het kabinet erover vergaderd heeft en dat de Raad voor de Kinderbescherming naar de rechter is gestapt om de ouders uit de ouderlijke macht te zetten. Alle staatsmacht, zoals inspecties, leerplichtwetten, jeugdzorgbevoegdheden, instituten en kabinetinvloed worden nu aangewend om dit 'onheil' te voorkomen. Aan de ene kant hebben we hier een zelfverzekerd, sterk geïntegreerd, zichzelf financierend, weloverwogen en avontuurlijk meisje met haar ouders. En aan de andere kant een staat die al zijn macht die de laatste jaren door het parlement is opgebouwd, vanwege de vele problemen rond bepaalde jongeren en het incidenteel falen van jeugdzorg, juist op deze burger inzet. Dit is precies waar ik nu al jaren zalen voor waarschuw: de groeiende macht van een staat ten opzichte van de private sfeer van burgers slaat juridisch altijd op ALLE burgers, terwijl de goedwillende en geïntegreerde burger (die vaak in die zalen zit) meent dat het vooral DE ANDER zal betreffen en nooit zichzelf. De grote vraag is: wat rechtvaardigt of verklaart deze enorme politieke en juridische druk op deze ene burger? Ik zie niet veel rechtvaardigingsgronden. Dat komt vooral, omdat ik zo weinig SCHADE zie die dit kind ons, als land, als natie, als samenleving, aandoet. Sterker nog: het kan zelfs een inspirerend voorbeeld worden voor onze jeugd. Het is ook een zeer slecht voorbeeld van hoe het kabinet en semi-onafhankelijke instituten als inspectie en kinderbescherming, met haar groeiende macht op het gebied van jeugdzorg omgaat, en wellicht, even incidenteel, een reden om die bevoegdheden weer scherper te richten op waar het echt om gaat. Maar toch een poging:

• Laura is door de media teveel een voorbeeld geworden van een jonge leerling die wel eens wat anders wil. De leerplicht en daarmee ons primair en secundair onderwijs worden als instituut daardoor bedreigd. Terwijl we allemaal weten dat Laura op die reis haar persoonlijkheid heftiger en steviger zal ontwikkelen dan in ons op cognitie en conformiteit gerichte onderwijs. Het is het klassieke Nederlandse antwoord op normafwijkend gedrag: 'Meneer, als iedereen dit deed.....'. Haar grootste probleem is dat het zo prominent in de krant gekomen is. Net als het omgekeerde ook een groot probleem is: de vele dropouts, ook op die leeftijd, waar we niks over horen of lezen en die dus ook voor de inspecties niet lijken te bestaan;
• De permanente marketing van toezicht: elke mediamieke case is een mogelijkheid de inspectie te profileren, te bewijzen dat ze nodig is, aan te geven dat ze over ons waakt. De bureaucratie benut de media om te overleven en groter te worden. Het tekent daarmee de opgefokte verstrengeling van politiek en bureaucratie met media, waarbij niemand meer een objectieve, deskundige of terughoudende rol speelt;
• De verzekeringsmaatschappij: nu het zo publiek geworden is, voelt de staat zich geroepen (door wie?) zich verantwoordelijk te maken voor de afloop van dit avontuur; die is ongewis, Laura kan zelfs overlijden of gevangen worden genomen door piraten. Dan zal diezelfde publieke opinie zich afvragen waarom dit avontuur niet is tegengehouden. De staat als verzekeraar van al ons mogelijk (!) levensongeluk. In de media logica van nu valt daar niet onderuit te komen. Voor burgers en staat is dus helaas de beste strategie: 'Wat niet weet, niet deert'.
• Het persoonlijke is te politiek geworden: heel veel mensen in bestuurlijke posities, ook dus ministers en directeuren-generaal, zouden hun eigen kind dit niet toestaan. Die persoonlijke - terechte - gevoelens rechtvaardigen nu - teveel - hun bestuurlijk handelen, ook al is dit vanuit staatsmacht geredeneerd buiten proportioneel en een verkeerde case;
• Het is het politieke christendom aan het werk: de staatssecretaris van Onderwijs en de minister van Jeugd en Gezin zijn beiden christelijk georiënteerd, zij vinden dit soort avonturen eng, dit soort ouders te los en vrijgevochten, en besluiten in te grijpen vanuit hun perceptie op een behoorlijk gezinsleven. Het is een ideologische strijd, mogelijk nog breder dan christelijk: het is provincialisme versus wereldburger, het is angst versus avontuur, het is betutteling versus emancipatie. De staat wordt dus niet ingezet om maatschappelijke grote jeugdproblemen op te lossen, maar om dit wereldbeeld op te leggen aan burgers. De scheiding van staat en kerk blijkt broos.

Ik weet het niet en zal er verder op studeren, ook omdat ik nu nader onderzoek doe in de public health rond jeugd. Het is zeer complex en intrigerend. Ik vermoed dat de casus Laura ons heel veel leert over de verhouding overheid - burger in Nederland anno 2009. Die spiegel is niet alleen prettig om in te kijken.

Strategische Zwakte (2): HSL Zuid

Ook zo'n punt in ons manifest: Nederland wil en durft geen grote projecten meer, we bedenken ze niet meer, maar nog erger (zie eerder dit weblog): ik denk dat we het ook niet meer kunnen. De rij van wel plannen maar niet realiseren, begint groot te worden: Metrolijn Amsterdam, Lightrail Den Haag, Electronisch Patientendossier in zorg en jeugdzorg en, nog steeds, de HSL Zuid. Hij rijdt nu wel, enige jaren na planning ,maar mag niet verder dan Nederland. Hier komt een andere zwakte naar boven: in ons werkelijk handelen houden we geen rekening met het buitenland, iets wat elke strateeg een klein en rijk landje zou aanraden. In de Nederlandse logica kan dat ook niet: we hebben het al moeilijk genoeg in het uitruilen van onze kleine, verkokerde belangetjes op onze eigen vierkante kilometer, daar past het helemaal niet in dat het buitenland ook nog een rol heeft. Dat beroemde Nederlandse polderen (hetgeen duidt op een flexibel en open zoeken naar breed gedragen oplossingen) is namelijk in zijn uitkomst helemaal niet flexibel: iets wat eenmaal uitonderhandeld is, staat in al zijn papieren werkelijkheid en details recht overeind! De parallel met het energiedossier is erg groot: het inzetten op een splitsing van de energiebedrijven is niet het probleem (dat is zelfs innovatief en gedurfd te noemen), maar wel om dat te doen buiten de Europese realiteit om en dus verrast te worden als andere landen en daarna de Europese Commissie op hun schreden terugkeren en splitsing niet langer af willen dwingen. Ik pleit voor strategisch inzicht, maar misschien pleit ik wel voor een scheutje katholicisme of wellicht jezuïtisme in die godvergeten calvinistische wettische stijfkoppigheid? Nog iets wat we van de Belgen kunnen leren?

Zwakten Strategie Nederland: Schiphol

In ons manifest van 2007 hebben we een eerste analyse gegeven van de sterkten en zwakten van de strategische positie van Nederland. Belangrijke zwakten die we noemden:

• geen grote projecten meer kunnen bedenken, laat staan realiseren, dus gebrek aan allure, ambitie en ambachtelijkheid,
• geen echte samenwerking publieke en private partijen,
• kleinschalige bestuurlijke verkokering,
• geen nationaal perspectief op cultuur, identiteit, historie en
• regenteske omgang met 'de burger'.

Een van onze voorbeelden waar anders en strategischer zou moeten worden gehandeld, was Schiphol. Wij constateerden dat het in die volle, dure Randstad volstrekt verkeerd lag en dat anderen, onder andere Atlanta, er om die reden voor kiezen elders volgens een geheel nieuw plan ('blue ocean' strategie) een betere, grotere en efficiëntere luchthaven neer te leggen. En dus moet je Schiphol verplaatsen. We noemden 2 opties: Flevopolder en Voor de Kust. Dat verdient zichzelf met de grondprijs van het vrijkomende stuk terug, naast de doelgerichte, niet vrijblijvende investering in watertechniek. Helaas, maar zo gaat dat met strategische analyses, beginnen we gelijk te krijgen: Schiphol zakt weg in de mondiale lijstjes (FD van 18 aug 09) , maar vooral: het blijkt niet langer te moeten gaan over het bijbouwen van startbanen, nu al is onze vervoerscapaciteit per landingsbaan belachelijk laag, maar om een nieuw design. Het gaat dus niet om al dan niet uitbreiden (de groef van 15 jaar politiek en lobby) maar om verplaatsen en opnieuw beginnen! Dat nu staat haaks op onze huidige nationale cultuur van kleine stapjes, veel overleg, verkokering en onderhouden in plaats van investeren. Niet kiezen is wegzakken.

Campagne Obama's Zorgplan (2)

Hoe moeten we verklaren dat Obama en 'zijn' Democratische Senatoren Capitol Hill verlaten en zich begeven in vrijwel ongeregisseerde (zie de beschrijving bij Washington Post over de opkomende meeting in Montana) publieksdebatten? Om het in perspectief te plaatsen: het is alsof Ab Klink of eigenlijk Jan-Peter Balkenende zich naar Groningen of Rotterdam begeeft om daar de recente kabinetsplannen rond de verdere liberalisering van de ziekenhuizen of de hervorming van de AWBZ openlijk te gaan verdedigen, in een grote zaal, met veel media attentie, met ongeselecteerd publiek en nog voor het parlement erover heeft kunnen spreken of er zelfs maar volledig uitgewerkte plannen zijn (in het Amerikaans Congress wordt nu nog steeds in drie verschillende comités gewerkt aan verschillende versies van zorgplannen! (zie onder andere The Economist van 1 augustus). Dus is de vergelijking nog even anders: Balkenende gaat op pad om een plan te verdedigen dat ergens in Tweede of Eerste kamer door diverse coalities van kamerleden uit regeringsfracties (en zelfs oppositie) in elkaar wordt geknutseld! Amazing! De volgende veronderstellingen hiervoor circuleren in diverse opiniebladen en blogs:

1. Obama is de inhoudelijke regie kwijt, het Witte Huis is al lang niet meer in de lead bij het ontwikkelen van zorgvisies en dus stort hij zich in hetgeen hij vooral goed kan: campaigning en probeert langs de lijn van publieke steun weer politiek gezag en momentum op te bouwen;
2. Het gevecht om de publieke opinie wordt hem vroegtijdig opgedrongen, omdat de hele Washingtonse machinerie van politici, media en lobbyisten al sinds zijn verkiezing weet dat health care het grote binnenlandse onderwerp zal worden. Hun plannen, hun cijfers en hun communicatie strategieeen zijn inmiddels in orde (terwijl Obama nog een paar andere kwesties te doen had, zoals Afghanistan, Economische crisis, Irak, Iran, Guantanamo Bay) en op het punt staan deze te activeren; maar dan is toch nog wonderlijk (en wellicht bewonderenswaardig) dat hij er zo head over heels zelf instapt! Je zou zeggen: waar is zijn minister voor health care, in dit geval Kathleen Sebelius, die hij dan toch vooruit kan sturen?
3. Het is het trauma 'Clinton/Clinton': aan het begin van de Bill Clinton regeerperiode is het plan tot hervorming van de zorg dat onder leiding van Hillary Clinton werd opgesteld vroegtijdig in de publieke opinie, gestuurd door de private lobby van verzekeraars, pharmaceutische industrie en dokters, om zeep geholpen. Blijkbaar kan dat dus, zorg is een emotioneel heftig en financieel belangrijk onderwerp dat iedere burger raakt. De Democraten willen dat niet nog een keer meemaken. Ook dit argument suggereert toch een soort paniek of minstens onrust in het Obama kamp. En weer is het dan ook weer lovenswaardig dat Obama dan zijn volle politieke gewicht (en nek) in deze strijd werpt.

Vanuit de relatieve gewenning aan de politieke cultuur van Nederland blijft me dat dus het meest verbazen: dat bij Obama een politieke strijd om een cruciaal thema ook betekent dat hij persoonlijk 'de straat op gaat'. Wordt hier democratische politiek herschreven of is het de foute keuze van een succesvol campaigner, maar onervaren president die niet kan delegeren?

Politieke turbulentie over Obama's zorgplan

Wat een beelden: afgelopen week op alle Amerikaanse zenders en in alle landelijke bladen enorme aandacht voor het nieuwe zorgplan van Obama, maar vooral voor de town hall meetings. Ik word er jaloers van. In de afgelopen jaren zijn er majeure stappen gezet in ons nationale zorgstelsel. Het buitenland herkent dat, zoals ik telkens merk op internationale congressen. The Dutch model staat ergens voor. Ik was daar op vele plaatsen bij en bij betrokken, met onder andere visies over de Thuiszorg, het Ziekenhuis van de Toekomst, de DBC systematiek, de maatschappelijke onderneming en voor de PvdA. Het maken van het PvdA plan speelde zich in 2003/2004 af en trok toen al volle zalen en leidde tot heftige politieke debatten, dus dat lijkt er een beetje op. Maar ook weer niet: de media aandacht ervoor was gering, zelfs voor het uiteindelijk plan, het bleef daardoor toch iets binnen de PvdA. Toen was de PvdA in de oppositie, zijn roots aan het herdefinieren en 'dus' niet interessant. Maar een prominent politiek feit valt me zo op en maakt me zo jaloers op de USA: het is democracy at work. De zittende, net gekozen president en zijn partij met een politieke meerderheid in het congres voelen zich gedwongen de straat op te gaan om een plan aan de man te brengen! Hier wordt niet comfortabel gevaren op een parlementaire meederheid en partijafspraken, zoals in Nederland, het democratisch gevecht speelt zich in de town hall en breed in de media af. Ik heb hiervoor diverse vermoedens: macht van de lobby en media is er zeker een van, ook de macht van de denktanks die wel onafhankelijke studies doen in plaats van onze ambtelijke adviesorganen, de unieke president die links en populistisch is (wat een verademing temidden van alleen rechtse soortgenoten), de macht van het medisch bastion. We zien hier dus vooral de noodzaak van permanente campagne, zelfs voor een sterke politieke partij. En wat leuk: het gaat over gezondheidszorg, nu al een decennium toegroeiend naar het belangrijkste onderwerp in moderne Westerse landen! To be watched!